جوان آنلاین: انقلاب اسلامی و سال‌های پیرامون آن، نقاط عطف مهمی در تاریخ معاصر ایران محسوب می‌شوند. هنرمندان عرصه تجسمی، چه در گذشته و چه در طول چهار دهه اخیر، با تکیه بر تخصص و دانش خود، خدمات ارزشمندی را در ارتباط با این رویداد سیاسی- اجتماعی ارائه داده‌اند. حاصل این تلاش‌ها در طول سالیان متمادی، شکلگیری مفهومی به نام «هنر انقلاب» بوده است. با توجه به اینکه بنیان و اساس انقلاب اسلامی، دین مبین اسلام است و سیاست‌ها و قوانین کشور نیز بر همین مبنا استوارند، جریان «هنر مذهبی» نیز به موازات «هنر انقلاب» و به همت هنرمندان گوناگون، پیش رفته و به همین دلیل این دو عبارت اغلب در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند. نباید از نظر دور داشت که موضوعاتی نظیر هنر دفاع مقدس و هنر عاشورایی نیز با توجه به اهداف و مضامین‌شان، در زمره هنر‌های انقلابی و مذهبی جای می‌گیرند. لازم به ذکر است که کاربرد واژه هنر در اینجا صرفاً به معنای یک جریان هنری است و نه یک سبک خاص و اغلب هنرمندان نیز بر این امر واقف هستند.
اینکه هنر انقلابی، مذهبی و عاشورایی ما در طول ۴۴ سال گذشته چه مسیری را طی کرده و تا چه میزان دچار ارتقا یا تنزل شده، موضوعی است که می‌توان به تحلیل آن پرداخت. اما با نگاهی به آثار هنرمندان نسل‌های پیشین و بررسی نحوه فعالیت هنرمندان پس از انقلاب و جوانان امروز، می‌توان به درک نسبتاً جامعی از این وضعیت دست یافت و ارزیابی مناسبی ارائه کرد. بر همین اساس، اگر به آثار تولید شده در تمامی رشته‌های هنری در طول این ۴۴ سال نگاهی بیندازیم و کیفیت آنها را مد نظر قرار دهیم، متوجه خواهیم شد، هنر انقلابی جریانی است که جایگاه خود را تثبیت کرده و با آگاهی و دانش نسل‌های جدید، در صورت وجود «استمرار»، «تدبیر» و «سیاست» منسجم، قابلیت تداوم برای سال‌ها و دهه‌های آینده را دارد.
محمد صابر شیخ‌رضایی، متولد سال ۱۳۶۴ در تهران، یک هنرمند فعال در زمینه طراحی گرافیک، تصویرسازی و عکاسی است. او فارغ‌التحصیل رشته گرافیک از هنرستان هنر‌های تجسمی پسران و کارشناسی ارتباط تصویری از دانشکده هنر دانشگاه شاهد است. شیخ‌رضایی از هنرمندان فعال در حوزه «هنر انقلاب» محسوب می‌شود و از ابتدای فعالیت حرفه‌ای خود، رویکرد مشخصی برای واکنش به اتفاقات جاری و خلق آثار هنری خود داشته است.
برخی افتخارات و فعالیت‌های او عبارتند از:
* حضور در جمع نامزد‌های نهایی «چهره سال هنر انقلاب» در سال ۱۳۹۸.
* برگزیده پانزدهمین جشنواره هنر‌های تجسمی فجر در بخش طراحی گرافیک (۱۴۰۱).
* رتبه اول هشتمین جشنواره ملی «گرافیک رضوی» (بخش طراحی پوستر) (۱۴۰۲).
* رتبه اول ششمین جشنواره جهانی «هنر مقاومت» (بخش کتیبه و پرچم) (۱۳۹۹).
* طراحی پوستر شانزدهمین جشنواره هنر‌های تجسمی فجر (۱۴۰۲).
* برگزاری نمایشگاه‌های متعدد انفرادی و گروهی در داخل و خارج از کشور.
در آستانه یازدهمین هفته هنر انقلاب و به بهانه طراحی پوستر این دوره از سوی محمدصابر شیخ رضایی به سراغ ایشان رفتیم تا درباره هنر، تعهد و هفته هنر انقلاب با او گفتوگو کنیم.
طراحی پوستر هفته هنر انقلاب امسال با شما بوده، چه ویژگی شاخصی نسبت به طراحی پوستر سال‌های گذشته (چه آنهایی که خود شما طراحی کردید و چه آثار دیگران) وجود دارد؟
در ادوار رویداد «هفته هنر انقلاب اسلامی» تنها طراحی پوستر دوره دهم (سال گذشته) و امسال به بنده سپرده شد و سال‌های گذشته از سوی دیگر دوستان هنرمند طراحی شده است. از ویژگی‌هایی که بتوان به عنوان وجه تمایز با سایر آثار این رویداد اشاره کرد، بحث نشاط تصویری و داشتن فضاسازی رنگی این طرح است و البته عبور از نمایش مستقیم نماد اصلی هفته هنر انقلاب، یعنی تندیس اهدایی به منتخبان و برگزیدگان این جشنواره. یعنی در طرح امسال نماد اصلی، به شکل خلاقانه‌ای در منظره ترسیمی پوستر، بازتعریف شده و اینکه طرح در دو الگوی عمودی و افقی طراحی شده و پوستر عمودی، بخشی از طرح کامل منظره اثر است.
به نظر می‌رسد سوژه اصلی پوستر هفته هنر انقلاب طی سال‌های گذشته از تندیس این جایزه که آقای یوزباشی طراحی کردند، الهام گرفته شده است. این تلقی درست است؟ اگر هست ممنون می‌شوم بفرمایید این شباهت مطابق نظر خود طراح است یا سنت جشنواره است؟
بله استفاده از تندیس «انتظار» اثر استاد علی‌اصغر یوزباشی از سنت‌های تصویری پوستر‌ها و اقلام تبلیغی و حتی دکور مراسم ادوار این رویداد است، جز یک دوره که با نمادسازی از پرچم ایران بوده. حالا اطلاع ندارم این درخواست مدیران وقت از طراحان بوده یا یک ذوق هنرمندانه، به هر حال برای تثبیت در اذهان مخاطبان و هنرمندان انتخاب درستی است ولی در تداوم آن در سال‌های آینده و نیفتادن در ورطه تکرار بصری و رفتار کلیشه‌ای، شاید ضرورت‌هایی را بشود تعریف کرد.
شکلی از تداعی و شبیه پنداری در تصویر پوستر امسال دیده می‌شود، در این خصوص و فضای طرح هم توضیحاتی می‌فرمایید؟
از دیرباز در برخی مکاتب فکری و هنری، از «طبیعت» به عنوان مادر هنر‌ها نام می‌برند. اما در دیدگاه توحیدی همه مظاهر خلقت، مناظر و چشم انداز‌ها و گستره مخلوقات الهی، در جهت تسبیح حق‌تعالی و مدح خالق اصلی زیبایی‌ها هستند و به نوعی همه جهان‌ها تا نیامدن منجی و حضرت صاحب‌الأمر به غایت کمالی خود نمی‌رسند، چنانچه انسان نیز با آمدن آخرین حجت خدا، گام‌های متعالی و رشد حداکثری خود را طی می‌کند و به نوعی همه جهان‌ها در انتظارند؛ و در این طرح بدون حضور مستقیم انسان، در پهنه طبیعت شاهدیم، تنه‌ها و ساقه‌های درختان مرکز به هم پیوستند و در جهت نگاه به آسمان به شکلی خلاقانه تندیس رویداد را بازنمایی کرده‌اند.
وجود تپه‌های رنگارنگ به عنوان اقلیم‌های گوناگون ایران، ابر‌هایی با الگو‌های ایرانی به عنوان فرصت‌های در گذر، درختان سرو ایرانی به عنوان هنرمندان و پایمردان این عرصه، رود‌های زلال و جاری به عنوان پویایی و عدم سکون، بوته گل‌های لاله به عنوان یاد شهدا و محل طلوع خورشید منطبق بر جای قلب و شمع در تندیس انتظار از موارد قابل اشاره در این طرح است.
هفته هنر انقلاب با هدف معرفی و تقدیر از هنرمندان انقلابی و متعهد برگزار می‌شود. سال گذشته استاد نجابتی این جایزه را دریافت کردند، به نظر شما با توجه به این شرایط در حوزه هنر‌های تجسمی و به خصوص در گرافیک، هنرمندان چقدر به نقش آفرینی در این حوزه نزدیک شدند؟ به طور کلی تأثیری داشته است؟
یک بخش این اثرگذاری رفتار پویا و فعال هنرمندان و اساتید منتخب است. از استاد مسعود نجابتی نام بردید، خب قطعاً هنرمندان جوان تلاش‌های متنوع ایشان را فارغ از سال‌های گذشته و در همین سال اخیر دیدند. از نقش بسزا در برپایی رویداد هولوساید تا طراحی گرافیک بخش‌هایی از مراسم تشییع شهیدسید حسن نصرالله. قطعاً این عدم رخوت و نقش آفرینی‌های مداوم برای دوستان جوان هم الگو بوده و جوانان ما در عرصه تجسمی در سال گذشته، سال بسیار پرنوسانی را گذراندند و در مناسبت‌های بسیاری نقش آفرین شدند؛ و صد البته از طراحی و تولید اثر تا اثرگذاری مؤلفه‌های زیادی باید در نظر گرفته باشد و در مواردی حتی نیاز به یک تحلیل و جامعه آماری داریم. امیدواریم بسیاری از این آثار، بر دل و قلب مخاطبان ایرانی و سایر ملل اثرگذار بوده باشند.
طی یکسال و نیم اخیر و بعد از طوفان‌الاقصی هنرمندان تجسمی در تمام جهان آثار خیلی زیادی برای فلسطین خلق کردند. خود شما هم در همچنان طوفان تجربه جمع‌آوری و نمایش بسیاری از این آثار را به عهده داشتید. به نظر شما این آثار چقدر می‌توانند یا توانستند پیام مقاومت را به گوش و چشم مردم برسانند؟
نمایش و نشرحداکثری آثار هنری قطعاً بر آگاهی بخشی و انتقال پیام مقاومت مؤثر هستند، حالا هر شخص یا مجموعه در توان وجدانی و امکانات خودش بخشی از این پازل را تکمیل می‌کند.
از نمایش در گالری‌ها و مراکز فرهنگی با مخاطبان خاص هنری تا معابر عمومی و ایستگاه‌های وسایل نقلیه شهری و مترو، تا مراکز آموزشی و دانشگاهی تا مراکز درمانی و ده‌ها مورد دیگر، عرصه‌های انتقال پیام مقاومت و مظلومیت فلسطین در سرتاسر دنیا بود.
در موارد بیشماری تجمعات سراسری آزادگان حامی فلسطین را در شهر‌های مختلف دنیا حتی با دولت‌های معارض مفهوم مقاومت ازجمله ایالات متحده امریکا و برخی کشور‌های اروپایی، شاهد بودیم و این تصور خام که صرفاً مردمان مسلمانی از ایران و لبنان و پاکستان حامی ملت فلسطین هستند، شکسته شد و آثار هنری گوناگونی در دست راهپیمایان بودند و نشر دیجیتالی آثار و دست به دست شدن در فضای مجازی و پیام‌رسان‌ها هر روز و ساعت، همراه تپش نبض مقاومت بودند.
با توجه به تجربیاتی که در نمایشگاه همچنان طوفان داشتید، چه‌طور می‌شود هنرمندان دغدغه‌مند را به تولید آثار جبهه مقاومت تشویق کرد؟ و چگونه می‌توان این آثار را به نظر مخاطبان جهانی رسانید؟
حقیقتاً موضوع فلسطین مانند موضوعات بغرنج اجتماعی- سیاسی دیگر یا سایر نسل کشی‌ها مانند نسل کشی در بوسنی و هرزگوین یا میانمار نیست که داده‌های تصویری و تصاویر خبری چندانی از آن موجود یا در دسترس هنرمندان نباشد. پس از تهاجم به غزه پس از هفتم اکتبر، با وجود ممانعت از حضور خبرنگاران و بایکوت محتوا‌های مرتبط با آن، جهانی از اخبار و اطلاعات و تصاویری از مردم مظلوم غزه و کرانه باختری و لبنان در شبکه‌های اجتماعی ارائه شد و اینجا جز مفهوم «وجدان بیدار» هیچ مشوقی برای خلق اثر بین هنرمندان و فعالان رسانه‌ای وجود ندارد.
یعنی به عبارتی شفافیت و مرز مشخص ظالم و مظلوم و حجم بی‌سابقه جنایت‌های رژیم اشغالگر قدس عامل اساسی و محرک برای واکنش هنرمندانه است.
حالا تجربیات بیش از یکسال و نیم گذشته نشان داد، مجموعه واکنش‌ها باید به شکل تجمیعی و منشوری و البته مکمل از همه هنر‌ها و ظرفیت‌ها باشد و روزآمد کردن بیان‌های هنری سابق نیز ضروری است، برای مثال در شاخه‌هایی مثل انیمیشن کوتاه و ویدئوگرافیک و گرافیک متحرک به میزانی که آثار تجسمی دوبعدی مثل پوستر و تصویرسازی و کارتون و کاریکاتور و نقاشی، نقش‌آفرین بودند، کاستی‌هایی دیده می‌شد و البته فرصت‌های متنوعی با توجه به انبوه آثار شایسته موجود، در اختیار هنرمندان و تولیدکنندگان این عرصه‌هاست.
